2019 Kıdem tazminatı nedir? Kıdem nasıl hesaplanır?

Kıdem tazminatı nedir?

Kıdem tazminatı 4857 sayılı İş Yasayı’na göre, çalışanın işten çıkması halinde, patronun çalışana ödemekle yükümlü olduğu tazminattır. Kıdem tazminatı isminden de anlaşılacağı gibi çalışanın kıdemine, başka bir deyişle o iş yerinde çalıştığı müddete göre hesaplanır. Kıdem tazminatı en genel ifadeyle çalışanın emeğinin karşılığı olarak tanımlansa da, aslında bundan çok daha fazlası, her şeyden önce iş teminatının en ehemmiyetli parçalarından biridir. Kıdem tazminatı, patron için her vakit caydırıcı bir öğe, işçilerin kolayca işten çıkarılmasına mani legal bir haktır. Kıdem tazminatının hem işten çıkarılma sürecine olan tesiri hem de sonrasındaki parasal desteği düşünüldüğünde işçi açısından en ehemmiyetli haklardan biri olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Çalışan kıdem tazminatı almaya nasıl hak kazanır?

Kıdem tazminatı hak faktörün, diğer tüm sosyal ve yasal haklara sahip olmak için gerektiği gibi, ilk şartı iş yerinde sigortalı çalışıyor olmaktır. Hemen peşinden en ehemmiyetli iki şart; işçinin o iş yerinde en az 1 sene müddetle çalışıyor olması ve işçinin işveren tarafından rastgele bir haklı fesih sebebine dayandırılmadan işten çıkarılmış olmasıdır. Başka bir deyişle bir çalışan yasada belirtilen geçerli sebepler dışında, kendi isteği ile istifa ederse kıdem tazminatı almaya hak kazanamaz. Kıdem tazminatı almanın şartlarını maddeler halinde, ayrıntılı olarak değerlendirelim.
Haklı fesih
Çalışan, İş Yasanında belirtilen (4857 sayılı İş Yasayı, Madde 24) sebeplere dayanarak istifa etmesi halinde kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Bu sebeplerin ana başlıkları;

• Sıhhat sebepleri,
• Ahlak ve iyi niyet kaidelerine uymayan haller ve benzerleri,
• Zorlayıcı sebepler, olarak belirtilmiştir.

Bu sebepler dışında, çalışan herhangi bir sebeple istifa ederse kıdem tazminatı almaya hak kazanamaz.
Aynı şekilde yeniden İş Yasanında belirtilen (4857 sayılı İş Yasayı, Madde 25) sebeplere dayanarak işçiyi işten çıkaran işveren çalışana kıdem tazminatı ödemekle yükümlü olmaz. Bu sebepler ana hatlarıyla;

• Sıhhat sebepleri
• Ahlak ve iyi niyet kaidelerine uymayan haller ve benzerleri
• Zorlayıcı sebepler
• İşçinin göz altına alınması veya gözaltına alınması halinde devamsızlığın 17.Maddedeki bildirim müddetini aşması olarak belirtilmiştir.

Bu sebepler dışında rastgele bir sebeple çalışanı işten çıkaran patron, kıdem tazminatı ödemekle yükümlü olacaktır.
Askerlik görevi
Yasada belirtilen haklı fesih sebepleri dışında, çalışanın istifası halinde kıdem tazminatına hak kazanacağı bir başka şart da askerlik görevidir. İşçi, askerlik görevini gerekçe göstererek işten ayrılırsa kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Bunun için çalışanın askerlik müracaatı neticesi aldığı resmi dokümanı işverene teslim ederek işten çıkacağı tarihi belirtmesi yeterli olacaktır.
Evlilik
Erkek işçilerin askerlik vaziyetinde olduğu gibi, kadın işçilerin de haklı fesih gerekçeleri dışında gerekçe göstererek kıdem tazminatına hak kazanacağı istisnai vaziyet evliliktir. Kadın çalışanlar, izdivaç ettiği tarihten itibaren 1 yıl içerisinde işverene yazılı olarak müracaat yapması halinde kıdem tazminatına hak kazanarak işten ayrılabilir.
Vefat
İşçinin işyerinde sigortalı ve 1 yıldan fazla müddetle çalışması koşuluna bağlı olarak, vefatı halinde kıdem tazminatı hakkı gizlidir. Böyle bir vaziyette işçinin hak ettiği kıdem tazminatı ailesine ödenecektir.
Emeklilik
Kıdem tazminatının bir diğer şartı da emekliliktir. Çalışan emekli olma şartlarını yerine getirmiş ve emeklilik için alakalı müesseseye müracaat etmiş ise veyahut 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Yasayı’nda belirtildiği üzere emekli olması için ihtiyaç duyulan olan primi doldurmuş, yaş haddinin dolmasını bekliyorsa, istifa halinde kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?

Kıdem tazminatı asal olarak çalışanın kıdemine göre hesaplanır. Ancak bu hesaplamada meblağı belirleyen etmen çalışanın aldığı fiyattır. Çalışanın brüt fiyatı üzerinden hesaplanan kıdem tazminatının hesaplanmasında fiyatın alınma şekli ehemmiyetli bir ayrıntıdır.
İşçi fiyatını vakte bağlı başka bir deyişle günlük, haftalık, aylık olarak veyahut saate göre alıyorsa;

• İşçinin çalıştığı toplam müddet hesaplanır,
• İşçi kaç tam sene çalıştıysa bu müddet işçinin son aldığı brüt fiyat (yol, yemek ödemesi gibi yan ödemeler ile beraber) ile çarpılır,
• Çalışılan tam yıl sürenin dışında kalan küsuratlı süre varsa bu süre gün olarak hesaplanır,
• Son brüt aylık ücret 30’a ayrılarak günlük ücret hesaplanır,
• Tam yıla karşılık gelmeyen küsuratlı sürenin gün karşılığı ile bulunan günlük brüt ücret çarpılır,
• Her iki değer toplanarak çalışanın hak ettiği kıdem tazminatı ele geçirilir.

Bunun dışında çalışana ücreti parça başına ya da götürü usulü veriliyorsa;

• Çalışanın son 1 yıl içerisinde aldığı toplam ücret hesaplanır,
• Yine son 1 yıl içinde çalıştığı gün sayısı bulunur,
• Bulunan toplam ücret, çalışılan toplam gün sayısına ayrılarak günlük brüt ücret bulunur,
• Çalışan son 1 yıl içerisinde zam almış ise, zam aldığı tarih ile iş akdinin bittiği tarih arasındaki toplam brüt ücreti bu süre içinde çalıştığı gün sayısına ayrılarak günlük ücreti hesaplanır,
• Bulunan değer ile çalışanın toplam çalıştığı süreye karşılık gelen kıdem tazminat meblağı hesaplanır.

Çalışan kıdemi hesaplanırken dikkat edilmesi şart olan bir diğer konu da grevde geçirilen müddettir. Şayet çalışan iş yerinde çalıştığı müddet içerisinde greve katılmış ve grevde vakit geçirmişse, bu müddet kıdemi hesaplanırken dikkate alınmaz.
Çalışana ödenecek net kıdem tazminatı meblağını hesaplamak için ise son bir işlem olarak, %0,759 oranında damga vergisi kesintisi yapılır. S.S.K. prim kesintisi ya da gelir vergisi stopajı gibi kesintiler uygulanmaz. Yalnızca damga vergisi kesintisi yapılır, kalan meblağ çalışana ödenir.

Son brüt ücret hesaplanırken nelere dikkat edilmelidir?

Kıdem tazminatı hesaplanırken ücret olarak çalışanın son brüt ücreti baz alınır. Brüt ücret yani giydirilmiş ücret çalışanın eline geçen net tutardan değişik olarak tüm yan ödemeleri, vergileri, ek kazançları içerir. Brüt ücret hesaplanırken dikkat edilmesi gereken hususları kısaca inceleyelim.

• Brüt ücrete katılacak aylık dışındaki unsurların yasada veyahut sözleşmede belirtilmiş olması gerekir.
• Bunun yanında yapılan ek ödemelerin daimilik arz etmesi gerekir. Başka bir deyişle her ay ödenen yol, yemek vb. ödemeler, dönemlik ikramiyeler, primler gibi ödemeler brüt ücrete katılır.
• Ödemenin para ile yapılması ya da parasal bir değerinin olması gerekir. Sosyal yardımlar; giyim, gıda, konut vb. yardımlar ve bayram, yıllık destur harçlığı gibi yardımlar da brüt fiyata katılır.
• Brüt fiyat hesaplanırken %0,759 oranında damga vergisi kesintisi dışında rastgele bir kesinti yapılmaz.